पाकिस्तानी तथ्यांक विभागले जारी गरेको आँकडा अनुसार, चालू आर्थिक वर्षको पहिलो त्रैमासिकमा विदेश व्यापार घाटा सय प्रतिशत पुगेको छ । पाकिस्तान तहरिक-ए-इन्साफ (पिटिआई) सरकारले व्यापार घाटा र देशको चालू खाता घाटा कम गर्नका लागि आयात घटाउने घोषणा गरेको थियो । 

यद्यपि, पछिल्लो वर्ष वित्तीय घाटा अलिकति कम गर्न पाकिस्तान सरकार सफल भएको छ । तर, चालू आर्थिक वर्षको सुरुआतमा आयातमा भारी वृद्धि भएको देखिएको छ, यसले व्यापार घाटा बढ्दै गएको छ । 

विशेषज्ञहरूका अनुसार, बढ्दो व्यापार घाटा राष्ट्रिय अर्थव्यवस्थाका लागि खतराको संकेत हो । यसले चालू खाता घाटालाई वृद्धि गर्दै विनिमय दरमा नकारात्मक असर गर्छ, जसले डलरको तुलनामा रुपैयाँलाई कमजोर बनाइदिन्छ । पाकिस्तानी घरेलु मुद्रा अहिले डलरका अघिल्तिर निकै दबाबमा परेको छ । यसको एक मुख्य कारण आयात बढ्नु हो । आयात वृद्धिले डलरको माग बढाइदिएको छ । पाकिस्तानबाट अन्य मुलुकहरूमा हुने निर्यातमा निकै कम वृद्धि हुन गएको छ। 
 
जानकारहरूका अनुसार, यो आवको पहिलो त्रैमासिकमा आयात अधिक वृद्धि हुँदा व्यापार घाटा खतरनाक बिन्दुमा पुगेको छ । उनीहरूका अनुसार, यो देशको अर्थव्यवस्थाका लागि ‘रेड जोन’ हो । 

डरलाग्दो व्यापार घाटा

सरकारी आँकडाले नै देखाएको छ- पछिल्लो सालको पहिलो त्रैमासिकमा व्यापार घाटा ५.८ अर्ब डलर थियो भने यो वर्ष उक्त आँकडा बढेर ११.६ अर्ब डलर पुगेको छ । यो वर्षको पहिलो त्रैमासिक अवधि जुलाईदेखि सेप्टेम्बरसम्म १८.६३ अर्ब डलरबराबरको आयात भएको थियो । यो अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा ११.२ अर्ब डलर थियो, अर्थात् ६५ प्रतिशतभन्दा बढी वृद्धि भएको थियो ।
 
देशको निर्यातमा पनि वृद्धि त भएको छ, तर त्यो २७ प्रतिशत मात्रै छ । अघिल्लो वर्षको पहिलो त्रैमासिकमा ५.४७ अर्ब डलरको निर्यात भएको थियो, यो वर्ष सोही अवधिमा ६.९ अर्ब डलर हुन पुगेको छ । स्मरणीय के छ भने, अघिल्लो सरकारको अन्तिम समयमा व्यापार घाटाले रेकर्ड नै तोडेका थियो । त्यसबखत यस्तो घाटा ३७ अर्ब डलरभन्दा बढी थियो ।

पिटिआईले विस्तारैविस्तारै यसमा कमी ल्याउने प्रयत्न गरेको थियो । यो सरकारको पहिलो आवमा यस्तो घाटा ३१ अर्ब डलर र दोस्रो वर्ष अझै घटेर २३ अर्ब डलर कायम भएको थियो । तर, व्यापार घाटाको सिलसिला जारी रहन सकेन । मौजुदा सरकारको पालामा जुन ३०, २०२१ समाप्त हुने तेस्रो आवमा यो घाटा पुनः बढेर ३० अर्ब डलर पुग्यो र वृद्धिको क्रम जारी छ ।

के आयात गर्छ पाकिस्तान ?

पाकिस्तानमा विशेष गरी खाद्य पदार्थहरू, तेल, सवारी र मेसिनरी सामान बढीमात्रामा आयात हुने गर्छ । त्यस देशले अगस्ट महिनामा मात्रै ६६ हजार मेट्रिक टन चिनी आयात गर्‍याे । यो आँकडा अघिल्लो वर्षको अगस्टमा केवल ९१७ मेट्रिक टन थियो । 

यसैगरी, गहुँ आयात ७० प्रतिशत बढेको छ । पाम आयल १२० प्रतिशत बढेको छ । दाल आयातमा ८४ प्रतिशत र चियामा २४ प्रतिशत बढेको छ । 

अर्कोतर्फ, तेल उत्पादन करिब १२८ प्रतिशत बढेको छ । सवारी आयात २०० प्रतिशतभन्दा अधिक बढेको छ । मेसिनरी आयात पनि बढेको छ । र, चालू आवको पहिलो त्रैमासिकमा कोरोना भ्याक्सिन खरिदका कारण पनि आयात बढेको हो ।

किन बढ्यो यतिविधि आयात ?

आयातमा अधिक वृद्धि देखिनुका मुख्य कारण खाद्य, तेल, मेसिनरी तथा सवारी आयात बढ्नु रहेको अर्थशास्त्री खुर्रम शहजाद बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘स्थानीय स्तरमा भएका यी वस्तु उत्पादनले मागलाई धान्न सक्दैनन्, त्यसैले पाकिस्तान आयातमा निर्भर हुन पुगेको छ ।’ आयातको तुलनामा निर्यात अत्यन्तै कम भएका कारण पनि देशको व्यापार घाटा चुलिएको उनको भनाइ छ ।

मानिसहरूले ज्यादा सामान खपत गर्ने क्रम बढेकाले पनि आयात वृद्धि भएको उनले बताए । उनले भने, ‘खपत हुनु राम्रो कुरा हो, तर मागको अधिक हिस्सा आयातबाट पूर्ति गरिन्छ भने देशलाई व्यापार घाटा त हुन्छ नै ।’

अर्का अर्थशास्त्री डा. फारुक सलिमको भनाइ पनि उस्तै छ । खाद्य पदार्थ, तेल, मेसिनरी तथा सवारीजस्ता सामान अधिक आयात हुन थालेपछि व्यापार घाटा अवश्य बढ्ने उनको भनाइ छ । उनका अनुसार, पाकिस्तानीको आयमा वृद्धि भएको छैन, तर पनि उनीहरू अधिक खर्च गरिरहेका छन् ।

पाकिस्तानीको २०१८ देखि प्रतिव्यक्ति आय घट्दै गएको छ । त्यसबखत १४८२ अमेरिकी डलर रहेको प्रतिव्यक्ति आय अहिले घटेर ११९० हुन पुगेको छ । निर्यात वृद्धि नहुनाले पनि व्यापार घाटा बढेको डा. सलिम बताउँछन् ।

सरकारले गत आवमा ३१ अर्ब डलरबराबरको निर्यात गरेको भन्दै उत्सव नै मनायो तर २०१३-१४ मा पनि त्यति नै निर्यात भएको थियो । र, सोही बखतदेखि निर्यातमा कमी आउन थालेको हो । उनी भन्छन्, ‘यदि हामी पाम आयल, गहुँ र चिनीसमेत आयात गरिरहेका छौं भने, यसले व्यापार घाटा त बढ्ने नै भयो । साथै, कपडा उत्पादनलाई प्रोत्साहन दिने उद्देश्यमा मेसिनरी आयात बढाइएको छ । यसबाट अस्थायी रूपमा केही फाइदा छ हुन्छ, तर यो स्थायी समाधान भने होइन ।’

पाकिस्तानमा आयात भएको खाद्यवस्तुको ठूलो हिस्सा अफगानिस्तानतर्फ ‘स्मग्लिङ’ हुँदै आएको र सोही कारण आयात निकै बढी गर्नुपरेको भन्ने कुरालाई भने डा. सलिम अस्वीकार गर्छन् । उनका अनुसार, पाकिस्तान जनतासँग त्यति धेरै पैसा छैन, जसले महँगा सामान खरिद गर्न सकून् !

पाकिस्तानमा रेमिट्यान्स बढी भित्रिनाले लाभ भइरहेको उनको भनाइ छ । अन्यथा, देशले अर्थव्यवस्था धान्न मुश्किल हुने उनले बताए । पाकिस्तानमा आयातित उत्पादनमा सय प्रतिशत कर लिइन्छ, तर पनि आयात घटेको छैन । 

व्यापार घाटा कति खतरनाक छ ?

डा.  सलिम पाकिस्तानको बढ्दो व्यापार घाटालाई ‘रेड जोन’ बताउँछन् । यसले देशलाई ‘दुष्चक्र’ मा फसाउने उनको भनाइ छ । अधिक व्यापार घाटाले देशको चालू खाताको घाटा पनि बढाइदिन्छ र विनिमय दर र देशको मुद्रोको मूल्य घट्न पुग्छ । अन्त्यमा, नागरिकको आय स्तर कम हुने र गरिबी बढ्ने खतरा बढ्ने डा. सलिमको भनाइ छ ।

उनी भन्छन्, ‘व्यापार घाटा कम गर्ने पिटिआई सरकारको दाबी केवल सामाजिक सञ्जालमा देखिन्छ । सरकारको इच्छा त होला घाटा घटाउने, तर सरकारसँग व्यावहारिक रूपमा कुनै बलियो रणनीति छैन ।’

उनका अनुसार, केवल तीन महिनाको व्यापार घाटा नै १२ अर्ब डलर छ भने आवको अन्त्यसम्म पुग्दा कति हुने हो अनुमान गर्न सकिन्छ । 

अर्थशास्त्री खुर्रम यदि व्यापार घाटा जिडिपीको तुलनामा तीन प्रतिशतसम्म रह्यो भने, अवस्था सुधार्न गाह्रो नहुने बताउँछन् । अर्थव्यवस्थामा ग्रोथ र खपतका लागि आयात गर्नुपर्ने हुन्छ, तर यस्तो अवस्थाको आँकडा चार प्रतिशतभन्दा माथि रह्यो भने देशको अर्थव्यवस्थाका निम्ति खतरा हुन जान्छ ।  

देशको अर्थव्यवस्था सुधारका लागि स्थानीय उत्पादन बढाउनुपर्ने खुर्रमको भनाइ छ । यसका निम्ति सुधारका कठोर कदम चाल्नुपर्नेमा सरकारले केही गर्न नसकेकाले पाकिस्तानको आयात खतरनाक बिन्दुमा पुगेको खुर्रम बताउँछन् ।

(बिबिसी)