माओवादीको १० वर्षे सशस्त्र द्वन्द्वका एक सक्रिय व्यक्ति पूर्वमन्त्री लोकेन्द्र विष्ट मगरले चार वर्षअघि आफ्नै मिहिनेतले खडा भएको माओवादी पार्टी छाडे । उनले माओवादी मात्रै छाडेनन्, ‘कामरेडहरूको मूल्यमान्यता र आदर्श स्खलित भएको’ भन्दै सक्रिय राजनीति नै परित्याग गरिदिए । ४० वर्ष लामो राजनीतिक जीवनकालमा उनी दुईपटक मन्त्री भए । रुकुमका स्थायी बासिन्दा मगरले राजनीतिक जीवनबाट अवकाश लिइसकेपछि करिब तीन वर्ष अघिबाट दाङको तुलसीपुर उपमहानगरपालिका–१९ मा ६८ कठ्ठा जमिनमा ड्रागन फ्रुटको खेती सुरु गरे । मुलुकमा सामाजिक–आर्थिक परिवर्तन ल्याउन भन्दै लामो समय राजनीतिमा लागेका उनी अब राजनीतिमा नफर्किने बरु कृषिबाटै क्रान्ति गर्ने बताउँछन् । 

सक्रिय राजनीति परित्याग गरे पनि उनी राजनीतिबाट टाढा भने छैनन् । अहिले उनी राजनीतिक वृत्तमा देखिने हरेक घटना–परिघटनामाथि आफ्नो विचार मात्र राख्दैनन्, सरकारका कामलाई लिएर खरो आलोचना–समालोचनामा पनि उत्रिन्छन् । देशमा पछिल्ला ३–४ महिनायता देखिएका राजनीतिक घटना–परिघटनालाई उनले कसरी हेरिरहेका छन्, बुझिरहेका छन् भन्ने विषयमा फरकधारकर्मी कमल विष्टले उनै मगरसँग गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश : 

पछिल्लो समय विकसित राजनीतिक घटनाक्रमलाई एक पूर्वमन्त्री, कृषक र एक आमनागरिकका हैसियतले कसरी हेरिरहनुभएको छ ?

पछिल्लो चरणका राजनीतिक घटना–परिघटना एकदमै अनपेक्षित र अपत्यारिला छन् । सरकार असफलतातर्फ उन्मुख भएको प्रस्टै देख्न सकिन्छ । अपेक्षा गरेभन्दा फरक तरिकाका राजनीतिक घटना देखिएपछि फेरि एकपटक राजनीतिक दलप्रति जनताको आशा र विश्वास गुमेको छ । जनताले सरकारका नराम्रा काम र निर्णयको विरोध गर्न थालेका छन् । तर, सरकार आफूबाट भएका गल्तीलाई स्विकार्दै आत्मालोचना गरेर अघि बढ्नुको साटो झन् अराजक हुँदै गइरहेको छ । 

पार्टीभित्रको आन्तरिक विवाद समाधान नभएपछि नितान्त व्यक्तिगत स्वार्थका लागि प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले संसद नै विघटन गरे । त्यसो त यो ओली एक्लैको गल्ती भने होइन । यसमा ओलीका हरेक गल्तीको साक्षी बसेको तत्कालीन माओवादी केन्द्र समूहको उत्तिकै दोष छ ।  पार्टीभित्र अक्षमहरुको हालीमुहाली भइराख्दा तत्कालीन माओवादी केन्द्रले सुरुदेखि नै त्यसको त्यसको खरो विरोध गर्नुपर्थ्यो । तर, ऊ आफैँ सत्तामा पुग्ने पालो कुरेर बसिरहेकाले उसले केही गर्न सकेन । 

हुन न हिलो छ्याप्ने प्रतिस्पर्धामा उत्रिएका दुवै समूहलाई एकले अर्कालाई हिलो छ्याप्दा बडो मज्जा आयो होला । तर, उनीहरुको प्रतिस्पर्धामा राष्ट्र र देश भने नमज्जासँग हारेको छ । यो विडम्बना हो । यो नेपाली जनताको दुर्भाग्य हो । नेपाल र नेपालीलाई सबैभन्दा धेरै बाधा र घाटा कसैले गर्यो भने नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी र त्यो पार्टी हाँकेको सरकारले गर्यो । यसले अन्य आमनागरिकझैँ मलाई पनि दुःखी तुल्याएको छ । जनताबाट मान्यताप्राप्त सरकारले त्यसो गर्नुहुँदैनथ्यो । 

दुईतिहाइ मत प्राप्त सरकारले चाहेको भए धेरै काम गर्न सक्थ्यो, तर सरकारले जनआकांक्षालाई सम्बोधन गर्न सकेन । यसमा दोषी को त ? 

पहिलो र मुख्य कारण यो सरकार सक्षम नहुनु नै हो । स्वार्थी, नातावादी–कृपावादी, र झुण्डवादी नेतृत्वको सरकार न कहिले सक्षम हुन्छ, न दूरदर्शी नै । यो नेतृत्वले आफ्ना झुण्ड र नातागोताबाहेक अरुलाई विश्वास गर्दैन । आफ्नो गुट र आसेपासेलाई मात्र विश्वास गर्ने यो नेतृत्व सधैँ साँघुरो घेरामा थियो । यो नेतृत्वले स्वतन्त्र नागरिकको समेत मन जित्न सकेन । 

नेतृत्वले देश निर्माणमा ठूलो बलिदानी दिएर पार्टी र समग्रमा राष्ट्र निर्माणमै महत्वपूर्ण भूमिका खेल्नेहरूको मूल्यांकन गर्न सकेन । आफूलाई चन्दा–सन्दा दिने माफिया र पुँजीवादी दलाललाई मात्र विश्वास गर्यो । यस्तो प्रवृत्तिमा के हुन्छ भने सरकार फेरिन्छ, तर संस्कार फेरिँदैन । पार्टी फेरिन्छ, परिपाटी फेरिँदैन । तर, उनीहरुले के चाहिँ बुझ्नुपर्छ भने देशमा उनीहरुका कुकर्मले देखिएको लाजमर्दो स्थितिले उनीहरुलाई पनि उत्तिकै हानि गर्छ, जति हानि देश र देशवासीलाई गर्छ  । 

सर्वोच्चको फैसलासँगै पूर्वएमाले र माओवादी केन्द्र पूर्वअवस्थामै फर्किएका छन् । तर, पनि आन्तरिक द्वन्द्व अझै कायम छ, यसलाई कसरी हेर्नुभएको छ ?

यो केही होइन, घुम्दै फिर्दै रुम्जाटार भन्याजस्तै हो । यिनीहरु मिल्नु र छुट्टिनु नौलो कुरा होइन । जबसम्म यीनीहरुको स्वार्थ एउटै हुन्छ, तबसम्म मिल्छन् । जुन दिनदेखि मिल्दैन, छुट्टिन्छन् । यिनीहरुलाई भोलि फेरि सँगै देख्नुभयो भने पनि कोही कसैले आश्चर्य नमान्दा हुन्छ । 

यिनीहरु पूर्ववत् अवस्थामा फर्किएपछि अहिले जे छन्, जति छन्, त्यो पनि हुँदैनन्, त्यति पनि हुँदैनन् । यसर्थ पूर्ववत् अवस्थामा फर्किएपछि यिनीहरु अहिलेभन्दा खस्कनेछन् । माओवादी केन्द्रबाट बादल, लेखराज भट्टलगायत ओलीतिर लागेका छन् । पूर्वएमालेका केही माओवादीतिर आएका छन् । ओली र खनाल–नेपालबीच पनि अवस्था राम्रो छैन । यसले एकखालको समस्या अहिले नै ल्याइसक्यो । 

दुवै दल अहिले आत्मालोचना गरेर संवादमार्फत अगाडि बढ्छौँ भनिरहेका छन् । तर, मलाई के लाग्छ भने यिनीहरुले जतिसुकै आत्मालोचना गरे पनि पूर्वएमाले र माओवादी केन्द्र एक हुन सक्दैन । आत्मालोचना र समालोचना शब्द बोली र वाणीमा मात्र मीठो सुनिन्छ । खास समस्या त आत्मालोचना गरिसकेपछि सुरु हुनेवाला छ । अहिलेसम्मको इतिहास हेर्दाखेरि आत्मालोचना गर्ने र गराउनेबीचको सम्बन्ध सुमधुर नभएर झन्–झन् टाढा, झन्–झन् चिढिने भएको देखिन्छ । 

मलाई उहाँहरुले गरिखानुहोला भन्ने एकरत्ति पनि लाग्दैन । उहाँहरु सच्चिने मान्छे नै होइन । तर, पनि मेरो शुभेच्छा छ, तपाईंहरु मिल्नुस् र गरिखानुस् । विगतमा आफूबाट भएका तमाम गल्तीलाई सच्याउनुस् । तपाईंहरुलाई साँच्चिकै यो देशको चिन्ता छ भने धेरै केही नगर्नुस् । मात्र दुइटा काम गरिदिनुस् । पहिलो भ्रष्टाचार रोक्नुस् र दोस्रो, विकास निर्माण र रोजगार सिर्जना गर्नुस् । यत्ति गर्नेबित्तिकै जनताका ९० प्रतिशत समस्या समाधान भइजान्छन् । 

ज्यानै दाउ लगाएर बनाएकाे पार्टी परित्याग गरेर कृषिमा लाग्नुभयो । अहिले सोच्दा के लाग्छ सक्रिय राजनीतिबाट विश्राम लिने निर्णय गर्नु ठीक थियो वा बेठीक ?

हो, पार्टीमा मेरा धेरै असहमति थिएँ । पार्टी गलत प्रवृत्तिमा अगाडि बढिरहेको कुरा मैले पाँच–छ वर्षअघि नै राम्रोसँग चाल पाइसकेको थिएँ । पार्टी छाड्नुको प्रमुख कारण यही नै हो । तर, यो मात्र कारण भने होइन । न आफ्ना राजनीतिक सपना पूरा नभएर छाडेको हुँ । न पार्टी वा कुनै नेताले आफूलाई केही दिएन भनेर निराश भएर नै । 

वास्तवमा भन्ने हो भने मैले पार्टीलाई जति दिएँ, त्योभन्दा कयाैँ गुणा पार्टीबाट पाएँ । दुई–दुईपटक मन्त्री हुन पाएँ । पार्टीको माथिल्लो स्थानसम्म पुगेँ । म मेरा नितान्त व्यक्तिगत मूल्य–मान्यताका कारण अलग्गिएको हुँ । थोरै भए पनि सामाजिक–आर्थिक रुपान्तरणमा भूमिका खेल्नुपर्छ भनेर यस्तो निर्णय लिएको हुँ । 

मलाई लाग्थ्यो, राजनीतिलाई कमाइको थलो बनाउनुहुँदैन । न त राजनीति जीवनभरको पेसा नै बनाउनुपर्छ । मलाई सधैँ लाग्थ्यो, एउटा विन्दुमा पुगेपछि राजनीतिबाट अवकाश लिने । र, अवकाशपछि थोरै भए पनि सामाजिक–आर्थिक रुपान्तरणमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्ने । जनताको साथमा गएर उनीहरुसँगै आफ्नै माटोमा श्रम र पसिना बगाउनुपर्छ । आफ्नो कर्मले विदेशमा रहेका युवा पंक्तिलाई प्रेरित गर्नु र उनीहरुलाई नेपालमा फर्काउन सकूँ भनेर अवकाश लिने निर्णय गरेको हुँ । 

मलाई के पनि लाग्थ्यो भने राजनीति गर्नेहरु सधैँ सुकिलो–मुकिलो भएर सहरमा मात्र बस्नुहुँदैन । गाउँमा फर्किएर माटो र श्रमसँग पनि जोडिनुपर्छ । मेरो निर्णयले जीवनभर सहरमा बसेर राजनीति गर्नेहरुलाई सानोतिनो चुनौती र युवापुस्तालाई ऊर्जा मिलोस् । म अहिले आफूले सोचेको गरिरहेको छु । र, आफू जे गरिरहेको छु, त्यसमा शतप्रतिशत खुसी छु । मलाई कृषिमा लागेर कहिल्यै गलत गरेजस्तो लागेको छैन । यस मानेमा म जे गरिरहेको छु त्यसमा खुसी छु । 

तपाईंहरुले गरिरहनुभएको ड्रागन फ्रुटबारे पनि कुरा गरौँ न । अहिले कस्तो भइरहेको छ ड्रागन खेती ?

खेती एकदमै राम्रो भइरहेको छ । अहिले गोडमेल गर्ने, कटिङ गर्ने र मल हाल्ने काम भइरहेको छ । अहिलेसम्म हामी यसैमा केन्द्रित र सीमित छौँ । ड्रागन सँगसँगै १२ बोट एभोकाडो र १५० कागतीका रुख पनि लगाएका छौँ । यद्यपि, हामी अहिलेसम्म ड्रागनमा नै केन्द्रित र सीमित छौँ । 

ड्रागन खेतीसँगै अन्य खेती पनि गर्ने वा यसैलाई विस्तार गर्ने योजना केही छ ?

हाललाई योभन्दा धेरै गर्न सकिँदैन । गर्न लगानी पनि छैन । सरकारबाट सहयोग र लगानी पाइयो भने खेतीलाई अझ विस्तार गर्न र अन्य फ्रुट पनि थप्न सकिन्थ्यो । अर्थको अलवा काम गर्न इच्छुक युवाको पनि खाँचो छ । अधिकांश युवाहरु काम गर्न मन पराउँदैनन्, गफ मात्रै गर्न रुचाउँछन् ।