एउटा रुसी लोककथा छ । एक जना धनी जागिरदार थियो, गाउँका अरू गरिब थिए । जागिरदार यति लोभी थिए की कसैलाई एक गिलास पानी दिन पनि आफ्नो ज्यान बलिदान दिए बराबर गाह्रो मान्थे । एक दिन जागिरदारको घरमा खानेकुरा खाएर देखाइदिने बाजी चल्यो ।

एउटा किसानले भन्यो, ‘म जागिरदारको घरमा खाना खान सक्छु ।’ त्यसमा दोस्रो किसानले भन्यो, ‘यो असम्भव छ ।’ त्यसपछि पहिलो बोल्यो, ‘मैले यदि जागिरदारको घरमा खाना खाएँ भने तिम्रो घोडा मेरो हुनेछ र यदि सकिनँ भने वर्षभर सित्तैमा तिम्रो खेतमा काम गर्छु ।’

बाजी जित्छु भन्ने किसान भोलिपल्ट आफ्ना साथीहरूसँग जागिरदारलाई भेट्न पुग्यो र नजिकै बस्यो । यताउता कुराकानी सुरु भयो, केहीबेरमा बिस्तारै उठ्यो र गएर जागिरदारको कानमा फुसफुसाउँदै भन्यो– ‘हजुरसँग मलाई केही सोध्न मन लाग्यो ।’ त्यसमा जगिरदारले सोध्यो– ‘के हो ?’ त्यसपछि किसानले आफ्नो टोपी फुकालेर जागिरदारको अगाडि राख्यो र कानमा भन्यो– ‘हजुर, मेरो यो टोपी बराबरको सुनको इन्गट (इँटाजत्रै ढिक्का)को मूल्य कति होला ?’

‘सुन’ सुन्ने बित्तिकै जागिरदारको कान ठाडा भए । सोच्न थाल्यो– यो किसानले यति ठूलो सुनको पिण्ड कहाँबाट पायो ? पक्कै उसले खेतमा काम गर्दा कतै गाडेको सुन भेटेको होला, त्यसैले सोधिरहेको छ । मैले उसबाट त्यो सुनको इन्गट लिनु पर्छ ।

उसले किसानलाई भन्यो– ‘म अहिले भन्छु, तबसम्म चुपचाप बस ।’ त्यसमा किसानले भने– ‘ठिक छ हजुर, तबसम्म म घर पुगेर आउँछु । भोक लागेको छ, खाना खाइसकेपछि सोध्छु ।’

लोभी जागिरदारले भने– ‘भोक लागेको छ भने घर जानु पर्दैन, मेरो घरमै खाए हुन्छ ।’ उसले आफ्नो कामदारलाई राम्रो खाना खुवाउन भन्यो । खानेकुरा अगाडि आइपुग्यो । यो देखेर बाँकी किसानहरू अचम्ममा परे– उसले जागिरदारको कानमा के भन्यो कि आफ्नो घरमा सम्मानपूर्वक खाना खुवाइरहेको छ ?

कृषकले पेटभर खाना खायो र अन्तमा डकारेर उठ्यो । निस्कनुअघि जागिरदारलाई नमस्कार भन्यो । तब जागिरदारले भन्यो– ‘त्यो सुनको इन्गट देखाऊ ।’ तब किसानले भन्यो– ‘कुन ? मसँग त्यस्तो कुनै इन्गट छैन । म त केवल आफ्नो ज्ञान बढाउन जान्न चाहन्छु ।’

जागिरदार जंगियो । उसलाई आफ्नो घरबाट बाहिर लखेट्यो । आफ्नो चतुर्‍याइँले किसानले लोभी जागिरदारको घरमा मिठो परिकार मात्रै खाएन, सर्तअनुसार साथीको घोडा पनि जित्यो ।

सुन हाम्रो जीवनमा यसरी गाँसिएको छ कि तपाईँले यससँग सम्बन्धित लोककथाहरू धेरै पाउनुहुनेछ । विवाह होस् वा अन्य कुनै पनि सिजन, सुनमा लगानीलाई प्रायः लाभदायक सौदा मानिन्छ । भर्खरै भारतका पाँच राज्यमा चुनावी नतिजा आएपछि सेयर बजारमा ठूलो उछाल आएको छ । 

धितो पत्र बजारमा उकालो लागेसँगै सुनको कारोबार मूल्य पनि कीर्तिमानी स्तरमा पुगेको छ । विश्वमा बढ्दो मुद्रास्फीति, स्टक बजारको उतारचढाव र अनिश्चितताका बीचमा लगानीकर्ताहरू प्रायः आफ्नो पोर्टफोलियोको बारेमा चिन्तित हुन्छन् । 

यस्तो अवस्थामा सुनमा लगानी गर्नु राम्रो विकल्प हो, जुन मुद्रास्फीतिविरुद्ध बलियो पर्खाल बनेको छ । सुनमा लगानी गर्ने सही विज्ञान नभए पनि अन्य लगानीभन्दा यो राम्रो हो । लगानीकर्ताहरूका लागि सुन किन महत्त्वपूर्ण छ भनी हामी बताउँदै छौँ । 

भारतका आर्थिक विज्ञ जितेन्द्र सोलंकीका अनुसार सुन यस्तो विशेष धातु हो कि यसलाई अन्य सम्पत्तिसँग तुलना गर्न सकिँदैन । वास्तवमा, सुन र डलर बीच गहिरो सम्बन्ध छ ।

अर्थात् डलरको भाउ घटेपछि सुनको भाउ आकाश छुन थाल्छ । लगानीकर्ताहरू सुनमा धेरै विश्वास गर्छन् किनभने जब जब डलरको मूल्य घट्छ वा घट्न थाल्छ, यो सुन हो जसले लगानीकर्ताहरूको डुंगा चलाउँछ ।

सुनले लगानीकर्तालाई आर्थिक सुरक्षा प्रदान गर्दछ, उसको प्रतिष्ठा कायम राख्छ र मुद्रास्फीतिविरुद्ध ढाल बनेर कठिन समयमा सँगै खडा हुन्छ । जब तपाईँ आफ्नो पोर्टफोलियो बहुरंगी बनाउनुहुन्छ वा अझ रंगीन बनाउन चाहनुहुन्छ अर्थात् सेयर बजारमा विविधीकरण गर्न चाहनुहुन्छ भने शुद्ध सुन तपाईँको साथमा हुन्छ । यसलाई स्टक वा बन्ड जस्ता अन्य सम्पत्तिहरूसँग तुलना गर्न सकिँदैन । त्यसैले सुनलाई सुरक्षित सम्पत्ति भनिन्छ ।

सामान्यतया, जब बजार भाँचिन्छ वा विघटन हुन्छ, सुनले तपाईँलाई दृढतापूर्वक समात्छ र तपाईँलाई बजारसँग गिर्न दिँदैन । यस्तो बेला सुनको भाउ बढ्छ । यदि सुन, चाँदी वा अन्य बहुमूल्य धातुहरू आफूसँग छन् भने जोखिम घटाएर तपाईँको पोर्टफोलियोलाई बलियो बनाउन सक्छ ।

वास्तवमा, कुनै पनि सम्पत्तिमा लगानी गर्दा दिइएको अवधिमा सकारात्मक वा नकारात्मक प्रतिफल दिन सक्छ । वास्तविकता यो हो कि एक विविध पोर्टफोलियोले विरलै प्रतिफल दिन्छ । बढी जोखिम लिएर मात्र उच्च प्रतिफल प्राप्त गर्न सकिन्छ ।

सुनमा लगानी गर्ने उपयुक्त समय कुन ?

गोल्डसिल्भरको रिपोर्ट अनुसार सुनमा लगानी गर्ने कुनै विज्ञान छैन । तर, सबैभन्दा राम्रो समय जनवरी, मार्च र अप्रिलको सुरुवात हो । यसपछि, यो समय जुनदेखि जुलाईको सुरुमा आउँछ ।
बुलियन डिलर एण्ड सर्भिसेज कम्पनीले सन् १९७५ देखि २०२१ सम्म हरेक दिन सुनको मूल्यका आधारमा यो मूल्यांकन गरेको हो ।

ऐतिहासिक रूपमा पनि सुनको मूल्य कुनै पनि क्यालेन्डर वर्षको जनवरीमा सबैभन्दा कम हुन्छ । यस्तो अवस्थामा सुनमा लगानी गर्ने सोचमा हुनुहुन्छ भने नयाँ वर्षमा गर्नु राम्रो हुन्छ र त्यसका लागि तयार रहनुपर्छ, किनभने नयाँ वर्ष आउन केही दिन मात्रै बाँकी छ ।

पोर्टफोलियो रणनीति कसरी बनाउने ?

यदि तपाईँ आफ्नो पोर्टफोलियो सुधार गर्न र एक लगानीकर्ताको रूपमा मुद्रास्फीतिविरुद्ध आफ्नो पोर्टफोलियो स्थिर गर्न चाहनुहुन्छ भने सुनमा लगानी गरेर राम्रो दीर्घकालीन प्रतिफल प्राप्त गर्न सक्नुहुन्न । हो, यो साँचो हो कि धेरै वित्त विज्ञहरूले तपाईँको पोर्टफोलियोमा सुनको लगानीको हिस्सा ५ देखि १० प्रतिशत हुनुपर्छ भन्ने विश्वास गर्छन् ।

कुन उमेरका मानिसले सुनमा लगानी गर्नु राम्रो ? 

आर्थिक विज्ञ जितेन्द्र सोलंकी युवाका लागि लगानीका लागि सुन राम्रो विकल्प हुनसक्ने बताउँछन् । सामान्यतया, युवा लगानीकर्ताहरू सेवानिवृत्तिबाट टाढा छन्, त्यसैले तिनीहरू बढी जोखिम लिन सक्ने स्थितिमा हुन्छन् । 

अर्कोतर्फ, पुराना लगानीकर्ता र स्थिर आम्दानीमा भर परेकाहरू जोखिम लिनबाट जोगिन्छन् । उनीहरूले घरजग्गा, निक्षेप प्रमाणपत्र र ऋणपत्र आदिमा लगानी गरेर बढी नाफा कमाउँछन् ।

सुनमा लगानी गर्न उमेरले फरक पार्दैन, किनकी जब सेयर बजार डगमगाउँछ, सुनले तपाईँको डुंगालाई जोगाउँछ ।

नेपाली बजारमा उच्च मूल्य

गत सोमबार अर्थात् मंसिर १८ गते नेपाली बजारमा सुनको कारोबार मूल्य सर्वाधिक रह्यो । उक्त दिन सुन प्रति तोला १ लाख २१ हजार ६ सय पुग्यो । तपाई आफ्नो उमेरका हिसाबले सम्झन सक्नुहुन्छ पहिलोपल्ट भाउ थाहा पाउँदा कसरी तोला थियो सुन ? आज यस्तरी बढ्दा तपाईका साथमा भएकाको मूल्यांकन कति छ ? 

बितेका चार दिनमा मूल्यमा उत्पात घटबढ भएको मान्न सकिँदैन । किनभने बिहीबार सुन प्रति तोला १ लाख १८ हजार ६ सय रुपैयाँ रह्यो । यो भनेको ३ हजार मात्रै घटेको हो । सुन तोलाको १ लाखबाट उकालो लाग्नु नै धेरैका लागि विस्मयकारी हो ।

मूल्य उकालो लागेका बेला सुनमा लगानी जहिल्यै जोखिमको हुने गरेको छ । किनभने घटेका बेला तपाईँले बेच्दा लगानी उठाउन सक्नुहुन्न । बढेका बेला तपाईँको लगानीको धेरै गुणा फाइदा पाउन सक्नुहुन्छ । त्यसैले लगानीका लागि उपयुक्त समय पर्खिनु उत्तम हुन्छ ।